Улсын Их Хурлын хаврын чуулганаар Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталж, 2024 оны 1 дүгээр сарын нэгнээс хуулийг хэрэгжүүлж эхэлнэ. Сонгуулийн ерөнхий хороо намд төрөөс үзүүлэх шууд болон шууд бус дэмжлэг, санхүүгийн ил тод байдал, үйл ажиллагаанд хяналт тавих зэргээр улс төрийн намуудтай хамтран тус хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллана. Тиймээс 2023 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн 14 цагаас улс төрийн намын удирдлага, гишүүдэд Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, онцлох зохицуулалтын талаар мэдээлэл өгөх уулзалтыг зохион байгууллаа. Уулзалтыг нээж Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга П.Дэлгэрнаран үг хэллээ.
Тэрбээр “Өнөөдрийн уулзалтын гол зорилго бол Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын онцлог зохицуулалтын талаар танилцуулах, санхүүжилт олгох болон мэдээллийн ил тод байдлыг хангаж, хамтран ажиллахад чиглэж байна. Улс төрийн намын шинэчилсэн найруулга батлагдсанаар нам нь улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг, бодлого боловсруулдаг, судалгаа шинжилгээ хийдэг, сонгогчид руу чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулдаг зэргээр өргөн хүрээнд өөрчлөгдсөн. Үүнтэй холбоотойгоор Сонгуулийн ерөнхий хороо Улс төрийн намын тухай хуулийн хүрээнд 10 төрлийн чиг үүргийг хариуцаж ажиллана. Хууль батлагдсанаас хойш Сонгуулийн ерөнхий хороо хуулийн танилцуулгыг олон нийтэд хүргэх ажлуудыг зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 3000 хүнд хүргэсэн. Улс төрийн намын тухай хууль 2024 оны 1 дүгээр сарын нэгнээс хэрэгжиж эхлэх боловч зарим зүйл заалт нь ирэх оны Улсын Их Хурлын ээлжит сонгуулийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр баина. Өөрөөр хэлбэл, ээлжит сонгуулийн үр дүнгээс хамаарч 2025 оны 1 дүгээр сарын нэгнээс санхүүгийн дэмжлэг өгч эхэлнэ. Шууд болон шууд бус дэмжлэгийг хэрхэн, ямар зарчим, шалгуураар олгохыг бид одоо танилцуулна. Сонгуулийн төв байгууллага улс төрийн намуудтай хуулийн хүрээнд хамтран ажиллах, нэгдсэн нэг ойлголттой болох, хуулийг хамтран хэрэгжүүлэх учиртай юм” гэдгийг онцоллоо.
Уулзалтын үеэр улс төрийн намуудын төлөөлөл саналаа хэлж байлаа. Тухайлбал, сонгогчид руу чиглэсэн үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлэх, санхүүжилт олгох гол шалгуурыг тодорхой болгох, олон дамжлагагүйгээр намуудын санхүүгийн тайланг нэг цонхоор хянадаг болох, Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар уулзалт зохион байгуулах, саналаа өгч чадахгүй байгаа сонгогчдын эрхийг хангахад анхаарлаа хандуулах зэрэг асуудлыг ярьж байсан юм.
Уулзалтад Нээлттэй нийгэм форумын Засаглалын хөтөлбөрийн менежер, судлаач Д.Энхцэцэг “Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчлэлийн дараах алхам, намын үүрэг оролцоо” сэдвээр, Бодлогод залуусын хяналт ТББ-ын Зөвлөх, судлаач Ц.Мандхайхатан “Улс төрийн намын үйл ажиллагааны ил тод байдал, хууль хэрэглээний гарын авлагын танилцуулга” сэдвээр илтгэл тавилаа. Мөн төрийн санхүүжилт, шууд болон шууд бус дэмжлэгийн талаар Захиргаа санхүүгийн хэлтсийн Ахлах референт Ж.Оюунгэрэл, “Улс төрийн нам болон Сонгуулийн ерөнхий хорооны хамтын ажиллагаа” сэдвээр Мэдээлэл, судалгаа, сургалтын төвийн дарга Д.Бат-Эрдэнэ нар илтгэл тавьж оролцлоо.
Уулзалтын төгсгөлд Сонгуулийн ерөнхий хорооны нарийн бичгийн дарга Д.Даваа-Очир үг хэлсэн юм.
Д.Даваа-Очир: Сонгуулийн бүх үйл ажиллагаа ил тод нээлттэй, шударга, ардчилсан сонгууль зохион байгуулах тал дээр та бүхэнтэй санал нэг байна. Бид байнгын хамтран ажиллах, харилцаа холбоотой байх нэг ажилтнаа сонгох шаардлагатай байна. Намуудын удирдах албан тушаалтнууд ирсэн учраас илэн далангүй ярилцаад тохирсон нь зүйтэй. Бид ч та бүхнээс суралцах зүйл их бий. Аль аль талаасаа харилцан суралцаад хамтран ажиллая. Сонгогчийн боловсролд чиглэсэн олон ажлыг бид сүүлийн жилүүдэд хийж байна. “Хариуцлагатай сонгогч” хөтөлбөр, “Сонгуулийн боловсрол” сэтгүүл гээд хорооны боломж нөөцдөө тохируулан ажлуудаа хийж байна. Сонгогчид саналаа өгөхгүй байгаа гол шалтгаан нь нөлөөллийн ажил дутмаг байгаатай холбоотой. Тиймээс улс төрийн намууд бидний хийж буй сонгогчид руу чиглэсэн ажлыг давхар хийгээд явах шаардлагатай болсон. Зөвхөн Сонгуулийн ерөнхий хороо хариуцах нь өрөөсгөл ойлголт юм шүү. Бид бие биенээ ойлгож, хамтран ажиллах нь энэ уулзалтын үр дүн гэж ойлгож байна.
Уулзалтад 26 улс төрийн намын төлөөлөл оролцлоо.
УЛС ТӨРИЙН НАМЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ШИНЭЧИЛСЭН НАЙРУУЛГЫН ЗАРИМ ОНЦЛОХ ЗОХИЦУУЛАЛТААС
Нам нь улсын хэмжээний бодлого дэвшүүлэн, төрийн бүх шатны сонгуульд оролцох, иргэдийн улс төрийн хүсэл зориг, олон нийтийн үзэл бодлыг илэрхийлэх, төр, иргэдийн хооронд байнгын, тогтвортой, идэвхтэй холбоо харилцаа үүсгэх, иргэдийн улс төрийн боловсрол, идэвхтэй оролцоог хөхиүлэн дэмжих, төрийн улс төрийн алба хаах, хариуцлагатай иргэнийг бэлтгэх, Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд оролцох, сонгуульд нэр дэвшүүлэн шударгаар өрсөлдөх зэрэг өргөн хүрээний үйл ажиллагаа явуулахаар хуульчилсан.
Улс төрийн нам Үндсэн хууль, бусад хуулийг сахин биелүүлэх тодорхой үүрэгтэй. Тодруулбал, удирдах дээд, төлөөллийн төв, гүйцэтгэх төв болон хяналтын байгууллага байгуулахдаа хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэх, цөөнхийн саналыг хэлэлцэх боломж олгож хүндэтгэн үзнэ. Тодорхой асуудлыг дийлэнх олонхын саналаар шийдвэрлэх боломжтой. Намын дүрэм, хөтөлбөрийг батлах, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах болон сонгуульд нэр дэвшигчийг санал болгоход намын гишүүдийн оролцоог хангаж, саналыг сонсоно. Нам бодлого, үйл ажиллагаандаа эмэгтэй, ахмад, залуу, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг нийгмийн сонирхлын бүлгүүдийн төлөөлөл, оролцоог хангаж ажиллана. Улс төрийн намын дүрэм, хөтөлбөр, бусад журам, санхүүгийн тайлан болон үйл ажиллагааны товч тайланг ил тод, нээлттэй байлгаж, нийтэд тогтмол мэдээлэх, мэдээлэл авах боломжоор хангана.
Төрийн шууд дэмжлэг
Дээд хэмжээ:
Сонгогчдын нэрийн жагсаалтад бүртгэгдсэн нийт сонгогчийн тоог нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 0.7 хувиар үржүүлснээс илүүгүй хэмжээгээр улсын төсөвт тусгана.
Шалгуур: Нийт сонгогчийн нэг ба түүнээс дээш хувийн санал авсан байх
Томьёо: Н=/C1xT1/+/C2xT2/
”Н” – нийт санхүүжилт
“С1 – УИХ-ын сонгуулиар тухайн намын санал авсан тоо
“С2”- УИХ-д тухайн намын авсан суудлын тоо
”Т1” – нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 0.5%-тай тэнцэх хэмжээний төгрөг
”Т2”- нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 25 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөг
Хязгаар: Улсын төсвөөс нэг намд олгох санхүүжилтийн нийт хэмжээ нь тухайн намын энэ хуулийн 36.3.1-36.3.4-т заасан орлогын нийлбэрээс хоёр дахин их эсхүл түүнээс илүү байж болохгүй.
Нэмэлт: хүйсийн квотоос илүү нэр дэвшүүлсэн эмэгтэй улс төрч, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг нэр дэвшүүлсэн тохиолдолд: Т2 томъёогоор тооцон, 4 жилд нэг удаа олгоно.
Төрөөс үзүүлэх шууд бус дэмжлэг
Нийт сонгогчийн 1%-иас доошгүй санал авсан нам нь сонгуулийн бус жилд төрөөс үзүүлэх шууд бус дэмжлэгийг авна. Үүнд:
- Намын удирдах дээд байгууллагыг хуралдуулах, гишүүд, дэмжигчидтэй хийх уулзалт, хурал зохион байгуулах, иргэдийг мэдээллээр хангах, соён гэгээрүүлэх зорилгоор төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн уулзалтын танхим, хурлын заал, бусад танхимыг жилд 1 удаа үнэ төлбөргүй ашиглах;
- Намын хөтөлбөр, үйл ажиллагааны талаарх нэвтрүүлгийг олон нийтийн радио, телевизээс гаргасан хуваарийн дагуу 30 минутаар улирал тутам үнэ төлбөргүй нэвтрүүлэх.
Санхүүжилтийн ил тод байдал
- Намын дансанд хүлээж авсан хандивын болон бусад мэдээллийг Шилэн дансны тухай хуульд заасны дагуу намын цахим хуудаст байршуулна.
- Хандивлагчдыг мэдээлэхдээ хувь хүний хуулиар хамгаалбал зохих мэдээллээс бусад мэдээллийг ил тод мэдээлнэ.
- Нам жилийн эцсийн санхүүгийн тайланд аудит хийж, жил бүрийн нэгдүгээр улиралд багтаан цахим хуудсандаа байршуулж олон нийт, гишүүд, дэмжигчдэдээ нээлттэй танилцуулж байна.
- Нийт нам сонгуульд хэдэн хувийн санал авснаас үл хамааран жилийн эцсийн санхүүгийн тайланд аудит хийх зардлыг улсын төсвөөс гаргана.
СОНГУУЛИЙН ЕРӨНХИЙ ХОРОО
сэтгэгдэл