УИХ-ын ээлжит сонгуулийн санал хураалт болоход 100 хоног дутуу байна. УИХ-ын Сонгуулийн тухай хууль шинэчлэгдсэнээр сонгуулийн сурталчилгаа явуулах, нэвтрүүлэх, түүнд хяналт тавих, иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхийг хангах асуудалд томоохон өөрчлөлтүүд орсон юм. Тиймээс энэ удаад сонгуулийн сурталчилгааг тойрсон сэдвийг хөндөн Сонгуулийн Ерөнхий хорооны тамгын газрын дарга Д.Бат-Эрдэнэ болон ХХЗХ-ын Зохицуулах газрын дарга Т.Батболд нартай ярилцлаа.
-Сонгуулийн үеэр гаднын халдлага гарах магадлал их. Тиймээс гаднын дайралтаас хамгаалах хамгаалалтын тогтолцоо, цахим аюулгүй байдлыг хангах асуудлыг хэрхэн зохицуулах тухай яриагаа эхлүүлье?
Ер нь болбол гадна дотноос халдлага гарах магадлал их тул урьдчилан сэргийлэхээр ТЕГ холбогдох байгууллагуудтай хамтран ажиллаж эхэлсэн. Энэ хүрээнд техникийнхээ боломжийг байнга туршиж, гадны халдлагад өртөхгүйн тулд хяналт тавиад ажиллаж байна. Мөн Кибер аюулгүй байдлын тухай хууль өнгөрсөн 2020 оны тавдугаар сард УИХ-аас баталсан. Энэ хуулийн хүрээнд Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлыг хангах үндсэн гурван төв ажилладаг. Тухайлбал, мэдээллийн аюулгүй байдлын газар буюу ТЕГ Засгийн газрын, Харилцаа холбооны зохицуулах газар бол төрийн өмчийн холбоотой мэдээллийг л хариуцдаг. Харин Цахим хөгжлийн харилцаа холбооны яамны дэргэд бол нийтийн мэдээллийн төв гэж бий. Тэнд олон нийтийн мэдээллийн аюулгүй байдлын асуудлыг хариуцан ажиллаж байна.
-Ямар тохиолдолд мэдээллийн сайтуудыг хаах вэ?, хакеруудын гол бай нь мэдээллийн сайтууд байх тохиолдол их үү?
Мэдээллийн сайтууд бүртгэлийн мэдээлэл нь дутуу байдлаас болж халдлагад өртөх тохиолдол гардаг. Тухайлбал, тухайн мэдээллийн сайтын админ санаандгүй байдлаар кодоо алдах тохиолдол их бий. Вэб хаягийн аюулгүй байдлыг Үндэсний дата төв зэрэг хувийн компаниуд хамгаалдаг. Харин мэдээллийн сайтыг идэвхгүй болгох үндэслэл нь УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулийн 7.11-т зааснаар хэрвээ тухайн мэдээллийн сайт хууль зөрчсөн нь тогтоогдвол СЕХ-ны санал, шийдвэрээр Харилцаа холбооны зохицуулах хороо холбогдох технологийн арга хэмжээг аваад явна. Гэхдээ шууд л сайтуудыг хаана гэж байхгүй. Эхлээд зөрчил гаргасан сайтад мэдэгдэл хүргүүлж, хууль зөрчсөн мэдээ, нийтлэлээ залруулах боломж олгоно. Хэрэв бидний энэ хүргүүлсэн шаардлагыг хүлээж авахгүй, зөрчлөө хүлээн зөвшөөрөхгүй тохиолдолд тухайн хаягийг хаахаас өөр аргагүй.
-Нөгөө талд тухайн редакц нийтэлсэн мэдээллээ үнэн гэдгийг батлах, нотлох боломж олгохгүйгээр сайтын домайн хаягийг хаах нь сүрдүүлэг гэж харах тохиолдол байна?
УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигч хуулийн байгууллагад, Сонгуулын ерөнхий хороонд гомдол гаргахдаа миний тухай худал, ташаа мэдээлэл санаатайгаар тэр сайт гаргалаа. Тиймээс шууд хааж өгнө үү гэж ханддаг. Гэхдээ ингээд гомдол гаргагчийн үгээр мэдээллийн сайтын хаягийг хаах боломжгүй шүү дээ. Харин гомдлыг шалгах, эрх бүхий байгууллага нь холбогдох зөрчлийг хүлээж аваад Эрүү болон зөрчлийн тухай хууль, Процессын тухай хуулийн дагуу асуудлыг хэлэлцэж шийднэ. Эрх зүйн зохицуулалтын дагуу үе шаттай сайтыг хаах асуудал яригдана. Буруутай редакц руу эхлээд мэдэгдэл хүргүүлээд, хүргүүлсэн мэдэгдлийг тэр сайт хүлээн аваад, алдаагаа залруулчихвал сайтыг хаах ямар нэгэн технологийн арга хэмжээ заавал явагдахгүй гэсэн үг.
–Бусад хэвлэл мэдээллийн хувьд сонгуулийн сурталчилгааг ямар зохицуулалтаар цацах вэ?
Радио, телевизийн хувьд мөн өөрчлөлт орсон. МҮОНРТ эфирийн цагаа нэр дэвшигчдэд үнэ төлбөргүйгээр хуваан өгнө, тал нь мэтгэлцээн байх ёстой гэдэг зохицуулалт хийсэн. Нэр дэвшигчид өөрсдөө контентоо үйлдвэрлээд телевизүүдэд аваачаад өгөөд байх биш мэтгэлцээн хийж байх ёстой гэсэн зарчим цаашид үйлчилнэ гэсэн үг.
-Цахим орчныг хэрхэн зохицуулах вэ гэдэг асуудал дэлхий дахины “толгойны өвчин” болж байх шиг. Манайд зохицуулалт бий юу?
-Байгаа. “Та цахимаар сурталчилгаагаа явуулах гэж байгаа бол түүнийгээ бүртгүүлчих, тэгээд л болно” гэдэг зохицуулалт. Таны бүртгүүлснээс өөр, бүртгүүлээгүй цахим хуудсаар сурталчилгаа явж байвал түүнийг хаана. Энэ нь нэр дэвшигчийг хааж боох гэхээсээ илүү хамгаалж байгаа юм. Нэр дэвшигчийн бүх контентыг дуурайж хийж байгаад, гэнэт сөрөг пиар хийдэг. Үүнээс сэргийлж байгаа юм.
-Хэмжээ хязгааргүй бүүст хийгээд байдлыг яах вэ?
-Санхүү дээр нь зохицуулалт хийсэн. Энэ нь “Таны цахим орчинд гаргаж байгаа зардал чинь нийт зардлын чинь 15 хувиас хэтрэхгүй байна” гэж заасан. Үүнийг яаж хянах вэ гэвэл Харилцаа холбооны зохицуулах хороонд бүртгүүлсэн нийт пэйж хуудсуудын зарцуулалтын тайланг бид МЕТА (Фэйсбүүк)компаниас авах боломжтой. Сонгуулийн жилд Харилцаа холбооны зохицуулах хороо, Сонгуулийн Ерөнхий хороо, Үндэсний аудитын газар МЕТА компанитай албан ёсоор хамтран ажиллана. Монгол Улсад МЕТА компани албан ёсны төлөөлөгчөө сонгуулийн сурталчилгааны үеэр суурин ажиллуулж, яаралтай цахим орчин дах хууль бус сурталчилгааг хаах, бүртгэгдсэн пэйжүүдийг тайланг шууд хүлээн авах боломжоор ингэж хангана. 2020 онд ингэж ажиллахаар бэлтгэсэн ч хараахан амжаагүй байсан.
-Нүүр номд нийтэлсэн, нэр дэвшигчидтэй холбоотой худал, нэр төрд халдсан гэх мэдээллийг шуурхай тогтоох ажил идэвхтэй өрнөнө гэж ойлголоо?
Тэгнээ. Мета (Фэйсбүүк) компанийн мөрддөг хэм хэмжээг зөрчсөн, манай улсын Сонгуулийн хууль болон бусад журмыг зөрчсөн агуулгыг “Мета” шууд устгадаг.
Мөн бид blacklist.mn цахим хуудсыг ашиглана гэсэн юм. 2020 оны сонгуулийн сурталчилгааны үеэр нийт 325 хүсэлтийг “Мета”-гийн Сингапур дахь оффист илгээжээ. Эдгээрээс 138-ыг нь шийдвэрлэсэн байна.
Эдгээр хүсэлтийг задлан харвал,
Нүүр номын групп устгуулах 18 хүсэлтээс 5-ыг нь устгасан.
Нүүр номын хуудас буюу пэйж устгуулах 227 хүсэлт ирснээс 51-ийг нь устгажээ.
Хаяг устгуулах 293 хүсэлтээс 143-ыг
Контент устгуулах 570 хүсэлтийн 256-ыг хүлээн авчээ.
-Сонгуулийн сурталчилгаанд “Хиймэл оюун ухаан” ашиглаж болно гэсэн байна?
Нам, эвсэл, нэр дэвшигчид сонгуулийн сурталчилгаандаа хиймэл оюуныг ашиглах нь нээлттэй. Технологийн дэвшлийг чөлөөтэй ашиглах эрхийг нь үлдээсэн. Гагцхүү “Хиймэл оюун ухаан ашиглан бүтээв” гэсэн шошгыг заавал тухайн видео, зураг дээрээ тавих ёстой. Бусад улсуудад ч энэ шаардлагыг тавьдаг жишиг бий.
–Сонгуулийн үеэр хууль журам зөрчсөн эсэх аливаа гомдлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ. Хуулийн шинэчлэлтэй холбоотойгоор гомдлыг хянах, хариуцлага тооцох процесст өөрчлөлт орсон уу?
-Сонгуулийн үеийн зөрчлийг Цагдаа, Тагнуул, Татварын болон Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар, Монголбанк, Улсын бүртгэл, нягтлан бодох, Харилцаа холбооны эрх бүхий албан тушаалтан болон эрүүгийн хэргийн шүүх зэрэг есөн байгууллага шалгаж шийдвэрлэдэг. Сонгууль гэдэг үг орсон болгоныг л Сонгуулийн ерөнхий хороо шийдвэрлэдэг гэсэн үг биш шүү дээ. Сонгуулийн ерөнхий хороо бол сонгуулийг зохион байгуулдаг байгууллага. Гэтэл яг сонгуулийн үеэр хорооны бүрэн эрхэд хамааралгүй буюу зөрчил, гэмт хэргийг шалгуулахаар гомдол гаргаад байдаг. Гэтэл үүнийг нь сая хэлдэг эрх бүхий есөн байгууллага, албан тушаалтан харьяалан хянан шийдвэрлэдэг хуультай юм. Үүнийг хуульд тус тусын эрх, үүргээр нь маш тодорхой заасан байдаг. Тухайлбал, нэр дэвшигч болон сонгуульд оролцож буй нам эвслийн сонгуулийн зардал, данс тооцоо нь сонгогчид ил тод байх шаардлагатай юм. Өөрөөр хэлбэл энэ хүн өөрөө хэдэн төгрөгтэй, ямар хөрөнгөтэй байсан юм, сонгуульд нэр дэвших хугацаандаа хэнээс хэдэн төгрөг авчихаад сурталчилгаа хийгээд байгаа юм, сонгуульдаа ер нь хэдэн төгрөг зарцуулаад байгаа юм гэх зэрэг мэдээллийг сонгогч мэдэж байж, судалж байж саналаа өгнө. Хэрэв энэ ил тод байдлыг хангаагүй бол нэр дэвшигчийг нэрийн жагсаалтаас хасах үндэслэл болдог. Мөн сонгуулийн санал хураалт дууслаа л бол нэр дэвшигч бүх юмаа орхиод л яваад өгдөг. Гэтэл сонгуульд нэр дэвшинэ гэдэг бол маш том хариуцлага байх ёстой юм. Та сонгууль дууслаа гээд зүгээр яваад өгч болохгүй хуульд заасан хугацаанд тайлангаа гаргаж шалгадаг байгууллага буюу ҮАГ-т гаргаж өгнөө. Хэрэв тайлангаа гаргаж өгөхгүй бол торгуультай шүү. Тэр ч байтугай нам, эвслийн тухайд дараагийн сонгуульд оролцуулахгүй ч байх үндэслэлийг хуульчилсан байгаа. Энэ төрлийн зөрчлийг татварын болон нягтлан бодох бүртгэлийн улсын байцаагч хянаж шалгадаг гэх зэргээр тухайн зөрчлийн онцлогоос хамаарч дээрх 9 байгууллага албан тушаалтан зөрчил шалган шийдвэрлэхээр ажиллаж байна.
Эх сурвалж: www.24tsag.mn